GADHUNG
Cadhangan Bahan Pangan sing Kurang
Digatekake
Kejaba jagung, pohung, tela rambat, uwi,
gembili, suweg, kimpul, tales, sing bisa dadi gantine bahan pangan
beras, gadhung (Latin : Dioscorea hipida) uga klebu
cadhangan bahan pangan sing becik. Emane, merga gadhung ngandhut racun sing
bisa gawe mabuk, akeh petani sing kurang tlaten ngemunah. Kamangka
tanduran sing klebu famili Dioscorea (tuwuhan mrambat) iki klebu bandel
lan gampang pamiarane. Kejaba bisa digedhegake (ora dipanen nganti taunan) uga
ora gampang gambos.
Biasane winih gadhung dijupuk saka thikilan (cawangan saka babone) sing banjur
didhewekake ana papan kang anyep. Petani jaman wingi asring nyeleh thikilan
gadhung ana longan (kolong tempat tidur) utawa ana papan anyep kaya ngisor
dhapuran wit gedhang, sandhing padasan (papan banyu wudu sing digawe saka lemah
ngemperi genthong), cedhak peceren (comberan), cedhak belik utawa sumur.
Gadhung wiwit jalu (thukul katon “mata tunas”-e) ing mangsa Kapat utaa Kepapat
(September –Oktober) lan mangsa Kelima lagi wiwit mrambat lan metu godhonge.
Ing enteke mangsa Kelima sing biasane wis tiba udan, winih gadhung
didhedher cedhak karo wit-witan sing bakal kanggo rambatan. Sembarang uwit bisa
kanggo rambatan kayata sengon, munggur, mandhing, senu, johar, klayu, pager
pekarangan, lan bisa uga uwit gedhang. Kowakan utawa luwangan kanggo nandur ora
perlu jero-jero (watara 20 cm jerone) merga menawa kejeron kurang akeh anakane.
Ing kowakan mau prayoga diwenehi rabuk kompos utawa uwuh godhongan ingga lemahe
bisa maruk (gembur). Winih dicemplungake kanthi thukulane ana iring ndhuwur
(marep munggah) supaya cepet enggal mrambat menyang wit sing dienggo
rambatan.
Miara gadhung ora perlu kawigaten mirunggan. Sawise nyulur dawa biasane
wit gadhung wis mrambat dhewe menyang uwit – witan sacedhake, ingga menawa ora
gurnan ngrambatake wus gelem mrambat dhewe. Kejaba iku menawa arep
dirabuk cukup mung sepisan sawise tanduran umur 4 wulan. Rabuk bisa migunakake
kompos sing diseleh ing kowakan sacedhake. Kejaba iku menawa gadhung wiwit awoh,
bisa kanthi ngripu bonggole supaya uwohe ora mendhelis sajabane lemah.
Pemanenan
Gadhung dipanen sawise umur 8 -10 wulan (Juni –Agustus) utawa
sawise lesah (garing lan rontok) godhonge. Nanging miturut Bokimin Muhammad
Samsuri (79 taun), manen gadhung paling becik sawise tanduran umur rong
ketiga utawa 18 wulan. Pratelane Bokimin dibenerake sisihane, Mbok Paiyem, sing
mratelakake lamun kanthi umur kliwat setaun ateges gadhunge uwis tuwa lan
enthike uwis gedhe-gedhe.
Tumrap Mbok Paiyem (75 taun) wektu
panen gadhung mesthi banjur diolah dhewe. Carane, gadhung dionceki kulite,
banjur diiris tipis – tipis, terus diekum banyu bening sing diwenehi injet
(gamping sirih). Anggone ngekum watara 2 dina lan banyune digonta-ganti.
Sawie kum-kuman gadhung dientas banjur diperes terus dipepe. Bubar dipepe terus
diedang nganti mateng. Menawa ana sing ngersakake banjur didhahar, dang-dangan
gadhung iki wis aman saka racun isng bisa gawe mabuk. Anggone dhahar bisa
kanthi cara dikrawu kambil utawa dilawuhi jangan (sayur).
Nalika DL mratelakake akeh
petani sing ngemunah gadhung kanthi cara sawise diiris-iris banjur diusar-usari
awu saka luweng, Mbok Paiyem aweh keterangan lamun nggaringake nganggo awu
mengkone ngasilake krupuk gadhung rupane coklat. Merga krupuk gadhung sing
becik iku rupane putih mula Mbok Paiyem trima ora migunakake awu kanggo
nggaringake irisan gadhung. Istingarah, gadhung sing dikasilake luwih
resik lan rupane ora coklat.
Miturut Mbok Paiyem, anggone
ngemunah gadhung wis sawetara wektu yaiku wiwit taun 1971. Gadhung sing
dikemunah kasil saka kebonane dhewe sing pancen jembar.Tanduran gadhung ora
ditandur mirunggan nanging mung diujarake urip kanthi cara anggone dhudhuk ora
dientekake kabeh.Dadi bisa kelakon tanduran gadhung ing kebonane sing dumunung
ing pinggir Kali Progo iki wis cemeblok wiwit atusan taun kepungkur. “Pokoke
wiwit mbah-mbah kula rumiyin,” pratelane Bokimin sing asli mapan ing
dhusun Ngepringan, Sendangrejo, Minggir, Sleman, Yogyakarta, iki marang DL.
Lelandhesan kanyatan iki ateges tanduran gadhung umure bisa suwe banget krana
mung saben ngedhuk nyisakake enthike.
Gadhung kang akeh ngandhut
karbohidrat yaiku zat sing dadi daya tenaga manungsa klebu salah sijine
cadhangan pangan sing bisa diendelake. Emane, tanduran iki tansaya langka
tinemu ing karang padesan. Kamangka, menawa dikemunah kanthi becik kasile
lumayan. Kripik gadhung klebu panganan ing akeh disenengi pawongan (favorit). “Mentahe
leh kula nyade teng peken Rp 11.000 per kilogram,” mangkono pratelane
Paiyem marang DL karo nuduhake gadhung garing sing disimpen neng tenggok senik.
Panenane gadhung Mbok Paiyem pancen
ora akeh, nanging kanyatan iki menehi wewarah lamun produksi pangan lokal
saka bahan prasaja kejaba beras isih diusahakake dening warga pedhusunan.
Kearifan lokal mengkene sejatine salah sijine wujud ketahanan pangan sing patut
dibopong pemerintah kanggo mujudake manekarupane (diversivikasi) bahan
pangan.
Kapethik saking : Majalah Djaka
Lodang
Tidak ada komentar:
Posting Komentar